Mỹ phẩm nhà làm: Xanh lành hay 'xanh mặt'?

Người phụ nữ 31 tuổi ở Sơn La được chuyển đến Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) trong tình trạng nguy kịch: hôn mê sâu, phải thở máy, tổn thương đồng thời nhiều cơ quan như não, gan, thận và tim. Kết quả xét nghiệm máu khiến cả ê-kíp bất ngờ: bệnh nhân bị ngộ độc thủy ngân với nồng độ rất cao.

Khai thác bệnh sử, bác sĩ phát hiện trong suốt một năm qua, bệnh nhân đều đặn bôi một loại kem trị nám "homemade". Kết quả kiểm nghiệm mẫu kem cho thấy sản phẩm chứa tới 3.843,08 mg/kg thủy ngân - cao gấp gần 4.000 lần ngưỡng cho phép trong mỹ phẩm.

Một cô gái 20 tuổi khác, vì muốn làm trắng da nhanh chóng, đã tìm đến mạng xã hội thay vì bác sĩ da liễu. Cô được người bán giới thiệu loại kem nhà làm được quảng cáo là "thần dược làm trắng". Tin lời, cô dùng thử và chỉ sau 4 ngày, da bắt đầu khô, rát, nổi đỏ, rồi sưng phù cả gương mặt. Cô phải “cầu cứu” các bác sĩ Bệnh viện Da liễu TP.HCM khi tình trạng trở nặng.

Hàng loạt nạn nhân đã và đang phải trả giá đắt vì tin vào thứ gọi là “mỹ phẩm nhà làm” nhan nhản trên thị trường.

Nhiều trường hợp biến chứng da vì sử dụng mỹ phẩm không rõ nguồn gốc trên mạng xã hội. Ảnh: Bệnh viện Đa khoa tỉnh Tuyên Quang, Lan Anh.

Bẫy mỹ phẩm nhà làm

Mỹ phẩm handmade (mỹ phẩm tự chế) và homemade (mỹ phẩm nhà làm) thường được biết đến là các sản phẩm làm đẹp được cá nhân hoặc nhóm nhỏ tự chế biến, pha trộn tại nhà hoặc trong quy mô nhỏ. Các nguyên liệu thường được quảng bá là tự nhiên, hữu cơ, không hóa chất độc hại. Tuy nhiên, thực tế chưa hẳn đã vậy.

Chỉ cần vài từ khóa tìm kiếm trên mạng xã hội, kết quả sẽ cho ra hàng loạt bài đăng rao bán sản phẩm “công thức gia truyền” - từ kem trộn, serum cho đến toner - với bảng thành phần mập mờ, không rõ nguồn gốc.

Không xuất xứ, không chứng nhận kiểm định, những sản phẩm này được gắn mác “homemade”. Đi kèm là những lời hứa hẹn “lành tính với da”, “trị nám hiệu quả”, “kích trắng cấp tốc”.

Các buổi pha chế kem trộn thu hút nhiều lượt xem.

Trên nền tảng TikTok, các buổi phát trực tiếp trộn kem thu hút hàng trăm nghìn lượt xem. Một nữ TikToker gần 100.000 lượt theo dõi thường xuyên phát trực tiếp quá trình pha chế. Trong chiếc chậu nhôm, hàng loạt chai lọ không rõ thành phần lần lượt được đổ vào, nhào trộn.

Vừa thao tác, cô vừa chào mời: “Combo 2 hủ kem này em bán 230.000, xài không trắng em bỏ nghề luôn”.

Không chỉ dừng lại ở việc kinh doanh sản phẩm, các công thức điều chế mỹ phẩm cũng được rao bán công khai dưới dạng “Giáo trình pha chế các loại mỹ phẩm”. Người mua có thể học cách làm kem trắng da, serum trị mụn, son siêu lì, kem chống nắng hay bất kỳ loại mỹ phẩm nào đang được ưa chuộng.

Giáo trình pha chế mỹ phẩm được bày bán trên mạng xã hội.

Công thức được ghi chép đầy đủ, từ tỷ lệ pha chế, mẹo sử dụng đến cách bảo quản. Song điều đáng lo ngại là những "giáo trình" này không hề đi kèm chứng nhận kiểm nghiệm hay cảnh báo rủi ro.

Tại một số nơi, bên cạnh công thức, các nguyên liệu để pha chế kem cũng được bày bán công khai. Tranexamic acid được quảng cáo có công dụng sáng da, mờ thâm được bán với giá 105.000/10 gam, Alpha Arbutin giúp ức chế đốm nâu được bán với 2,1 triệu đồng/50 gam, Retinon là 375.000/10 gam.

Đẹp đâu chưa thấy, hại đã kề da

Tin vào cái mác mỹ phẩm "lành tính", "xuất xứ từ thiên nhiên", "không gây hại", nhiều người tiêu dùng đã phải trả giá. Tại các cơ sở chuyên khoa Da liễu, ngày càng có nhiều trường hợp đến khám vì các vấn đề về da liên quan đến việc sử dụng mỹ phẩm không rõ nguồn gốc hoặc tự pha chế.

Trao đổi với Tri thức - Znews, bác sĩ chuyên khoa II Lê Thảo Hiền, khoa Thẩm mỹ da, Bệnh viện Da liễu TP.HCM, cho biết mỗi ngày khoa tiếp nhận không ít trường hợp gặp biến chứng do dùng mỹ phẩm trôi nổi, không rõ nguồn gốc. Những ca này chiếm khoảng 5-15% tổng số bệnh nhân đến khám.

Biến chứng có thể xuất hiện ở cả nam và nữ, trải rộng từ tuổi dậy thì đến người lớn tuổi. Tuy nhiên, phụ nữ vẫn là nhóm chiếm tỷ lệ cao hơn, do có xu hướng sử dụng mỹ phẩm nhiều và đa dạng hơn.

Cũng chia sẻ cùng độc giả Tri thức - Znews, TS.BS Phạm Thị Bích Na, Giảng viên Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch (TP.HCM), cho biết các bệnh nhân đến khám có hai trường hợp. Người bệnh có thể phản ứng cấp tính ngay sau khi sử dụng sản phẩm: đỏ, rát, sưng, ngứa, nổi mụn nước hoặc nhiễm trùng. Đây là biểu hiện thường gặp khi da tiếp xúc với sản phẩm chứa kim loại nặng hoặc hóa chất ở nồng độ cao.

TS.BS Phạm Thị Bích Na, Giảng viên Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch. Ảnh: BSCC.

Trường hợp thứ hai đến muộn hơn, thường sau vài tuần, vài tháng, thậm chí vài năm sử dụng. Người dùng ban đầu thấy da đẹp lên - trắng bật tone, căng bóng, mụn hay nám mờ đi. Nhưng theo thời gian, da yếu dần, xuất hiện tình trạng mụn tái phát dai dẳng, sạm màu, mất sắc tố loang lổ như bạch biến, đặc biệt ở vùng mặt. Nhiều trường hợp còn bị nhiễm nấm lan khắp gương mặt, gây khó khăn trong điều trị.

Theo TS Bích Na, nhóm dễ gặp biến chứng nhất là phụ nữ từ 30-50 tuổi - khi nhiều người bắt đầu quan tâm chăm sóc da, nhưng lại tương đối thiếu kiến thức phân biệt mỹ phẩm an toàn. Ngoài ra, một bộ phận thanh thiếu niên cũng bị biến chứng do sử dụng sản phẩm trị mụn cấp tốc.

“Có bốn thói quen khiến người dùng dễ ‘sập bẫy’ mỹ phẩm kém chất lượng”, bác sĩ Na phân tích.

• Tâm lý ham nhanh: Muốn thấy hiệu quả tức thì nên dễ bị thu hút bởi sản phẩm có khả năng bào mòn mạnh.
• Ham rẻ: Mỹ phẩm không rõ nguồn gốc có giá rẻ nhưng lại được quảng cáo mang hiệu quả tương đương hàng cao cấp.
• Tin vào trải nghiệm người khác: Thấy người khác dùng không sao nên nghĩ mình cũng ổn, mà quên rằng mỗi cơ địa, mỗi làn da phản ứng khác nhau.
• Thiếu hiểu biết khi lựa chọn: Không kiểm tra thành phần, nguồn gốc, hạn dùng hay bao bì sản phẩm trước khi sử dụng.

Bác sĩ Bích Na khuyến cáo người dân cần hiểu rõ làn da của mình cần gì để chọn sản phẩm phù hợp, tránh dùng những sản phẩm gắn mác "nhà làm" mà không rõ thành phần, không có chứng nhận kiểm định.

“Nếu có dấu hiệu bất thường như đỏ rát, bong tróc, sưng viêm sau khi dùng mỹ phẩm, phải ngưng sử dụng sản phẩm ngay và đến bác sĩ da liễu để được thăm khám kịp thời”, vị chuyên gia nhấn mạnh.

Không nhãn mác, không bao bì, các sản phẩm kem trộn bỏ sỉ được đóng gói một cách sơ xài.

Bộ Y tế 'siết' mỹ phẩm nhà làm, tự chế

Trước tình trạng tràn lan của mỹ phẩm tự chế, mỹ phẩm nhà làm, Cục Quản lý Dược, Bộ Y tế, mới đây có văn bản đề nghị siết chặt loại sản phẩm này.

"Nhiều sản phẩm chưa được công bố, không rõ nguồn gốc xuất xứ, không đáp ứng yêu cầu về chất lượng, an toàn theo quy định của pháp luật, tiềm ẩn nguy cơ gây hại cho sức khỏe người tiêu dùng", Cục Quản lý Dược cho hay.

Cụ thể, Cục Quản lý Dược gửi công văn đến Sở Y tế các tỉnh, thành phố trên cả nước, cùng nền tảng mạng xã hội (Facebook, Zalo, TikTok, Youtube...) và sàn thương mại điện tử, yêu cầu các đơn vị này chủ động rà soát và gỡ bỏ nội dung quảng cáo mỹ phẩm có dấu hiệu vi phạm pháp luật, không có số tiếp nhận phiếu công bố sản phẩm, không tuân thủ quy định.

Đồng thời, các cơ quan đẩy mạnh kiểm duyệt và kiểm soát nội dung quảng cáo mỹ phẩm trên trang cá nhân, hội nhóm, fanpage, kênh video... Sản phẩm phải có thông tin rõ ràng về nguồn gốc, cơ sở sản xuất được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện.